Հոգևոր հնազանդությունը խոնարհության և դատողության մայրն է

«Բարեպաշտ սերունդ» հիմնադրամում «Քրիստոնեությունը և արդիականությունը» խորագրով սեմինար-հանդիպումների շարքը շարունակվում է: Սեմինար-հանդիպումների նպատակն է նպաստել երիտասարդների կրթական զարգացվածությանը, քրիստոնեական բարոյագիտության միջոցով ձևավորել արժեհամակարգ, վեր հանել և լուսաբանել անհատական և ընդհանրական կարևոր խնդիրներ, դրանց շուրջ ծավալել քննարկումներ և գտնել լուծման ուղիներ: Այդ սեմինարների ընթացքում քննարկվել է նաև քրիստոնյայի համար կարևոր հարցերից մեկը, թե ինչ է նշանակում հոգևոր դատողություն:
Սբ Գր. Տաթևացին, խոսելով սկզբունքների մասին, «Ոսկեփորիկ» գրքում նշում է, որ բոլոր բարիքներից կարևորագույնը սերն է, իսկ բոլոր շնորհների սկիզբը խոհականությունն է, որովհետև խոսքի և արհեստների մեջ մարդկանց հոգևոր և մարմնավոր բոլոր շնորհները նախ մտքում են մտածվում և երկարատև կշռադատումից լավի և վատթարի, օգտակարի ու վնասակարի ընտրությունից հետո միայն գոյանում են իմաստը և խոսքը կամ կատարյալ արվեստը, որ կատարյալ ծնունդն է խոհականության ընտիր ծնողի:

ՈՒշագրավ է, որ հատկապես ճգնակյաց սուրբ հայրերը հոգևոր կյանքում ամենից վեր դասում են հոգևոր դատողությունը: Այն Աստծո տված առանձնահատուկ պարգև է, որը մարդուն օժտում է Աստծու պատվիրանները կատարելու ունակությամբ, ինչպես ավելի լավ առաքինություններն իրագործել, Աստծո կամքին համապատասխան բարի գործ կատարել: Այս պարգևը տրվում է մեծ հոգևոր սխրանքներից հետո, սակայն դրան հնարավոր է հասնել հոգևոր հնազանդության ճանապարհով, որը, ինչպես սուրբ հայրերն ասում են, խոնարհության և դատողության մայրն է: Առանց հոգևոր դատողության մնացյալ առաքինությունները նմանվում են մեծ, գեղեցիկ առագաստանավի, սակայն առանց նավապետի: Եվ փոթորիկների ժամանակ այդ առագաստանավն առանց նավապետի ծովի հուժկու ալիքներից այս ու այն կողմ է տարուբերվում և անորոշության ու ժայռերին բախվելու վտանգի առջև կանգնում: Հետևաբար, հոգևոր դատողությունը կարևոր նշանակություն ունի քրիստոնյայի կյանքում: Հատկանշական է` թե՛ աղոթք, թե՛ պահք, թե՛ բարեգործություն և այլ բարի գործեր, առանց դատողության կարող են նույնիսկ վնաս հասցնել թե՛ դիմացինին, թե՛ ինքդ քեզ, քանի որ ծածուկ փառամոլությունը կամ մեկ այլ մեղավոր կիրք կարող են ներթափանցել մարդու սիրտը և բարի գործն անարժեք դարձնել հոգևոր կյանքում: Ինչպես օրինակ` սուրբ հայրերն ասում են, որ դևը մոտենում է մի ճգնավորի և ասում` եթե դու ծոմ ու պահք ես պահում ու պարծենում, ես ընդհանրապես չեմ ուտում, եթե դու գիշերները չես քնում ու քեզ կարողունակ ես զգում, ես ընդհանրապես չեմ քնում: Արդ, պարծենկոտությունը անարժեք և անպտուղ է դարձնում հոգևոր ջանքերը:

Առանց հոգևոր դատողության նույնիսկ սերը կարող է վերածվել արևելյան կրոններին հատուկ խոնարհության չարի հանդեպ կամ էլ փոխակերպվել ինչ-որ անորոշ, ցրված, անհիմն, սառը մարդասիրության:
Սերն առանց դատողության վերաբերյալ «Կրքեր և առաքինություններ» գրքում հայր Պաիսիոսը նշում է, թե ինչպես կարելի է շատակեր մարդուն համեղ ուտելիքներ տալ` իբրև սիրո հոգատարություն արտահայտելով: Ոչ թե նրան, այլ ախորժակ չունեցող մարդուն է անհրաժեշտ տալ համեղ ուտելիքներ, կամ ինչպես կարելի է շաքարախտով հիվանդ մարդուն քաղցրավենիք տալ, մի՞թե դա սեր է:

Սբ Հովհան Սինայեցին նշում է, որ հաճախ մեր թշնամիները մեզ մղում են մտածելու, թե մենք կարող ենք անել ավելին, քան մեր ուժերն են` այսպիսով մարդուն գցելով փորձության մեջ ու ծաղրի առարկա դարձնելով: Սակայն Աստված մարդուն գնահատում է ոչ թե նրա կատարած աշխատանքներով, այլ մարդու խոնարհության չափով: Երբ հոգևոր դատողությունը բացակայում է, այդժամ բոլոր բարի գործերը հայտնվում են մեր փրկագործության համար անպտուղ լինելու վտանգի մեջ: Հոգևոր դատողություն չունեցող մարդն իր ուժերի չափից ավելին է ձգտում անել. կամ այնպիսի խնդիր է փորձում լուծել, որն անհրաժեշտ չէ, և չի անում այն, ինչ անհրաժեշտ է և օգտակար. կամ անում է օգտակարն այնպես, ինչպես պատահի: Կամ էլ չի նկատում, որ իր բարի գործի ներքո թշնամին թաքնվում է և նրան հրում փառամոլության, շահամոլության, ինքնահավանության: Այս դեպքում կարող ենք նկատել, թե դրական ուժերն ու կարողությունները մարդիկ որքան են ապարդյուն վատնում` հոգևոր պտուղները կորցնելով հավերժական կյանքի համար: Եվ նույնիսկ աղոթքից ու պահքից են վնասվում` չունենալով հոգևոր դատողություն, այլ իրականում լինում ամբարտավան` անկարող լինելով խոնարհաբար ստուգելու իրենց ուժերի ու կարողությունների չափը, ցուցաբերելով անխոհեմություն:

Պատմում են, որ մի վանական այնպիսի հեզություն էր ցուցաբերում, որ բոլորը զարմանում էին, որովհետև կարողանում էր հեզ և լուռ տանել իր հանդեպ բոլոր անարդարացի պարսավանքները, հանդիմանությունները, վիրավորանքները: Եվ մի անգամ մի հոգևորական հարցնում է, թե ինչպես է քեզ հաջողվում այդպիսի հեզություն ցուցաբերել, համբերել և այդքան անարդարացի պարսավանքներին չպատասխանել: Վանականն ինքնահոգ ու հպարտ պատասխանում է՝ ես բոլորին արհամարհում եմ, որովհետև բոլորն արհամարհելի արարածներ են: Տեսնու՞մ եք, թե հոգևոր դատողություն չունեցող մարդն ուր է հասնում. նույնիսկ իր հեզությունը դառնում է ծածուկ հպարտության բույն, այլ ոչ թե խոնարհության պայծառ հոգու կանթեղ: Եվ ինչպիսին մեր հոգևոր կյանքի վիճակն է, այդպիսին էլ մեր հոգևոր դատողությունն է:

Սրբակյաց Հովսեփ Վատոպեդացին նշում է, որ մեր հայրերը դատողությունը համարում են բոլոր առաքինություններից վեր: Մենք չենք սխալվի, եթե այն առաջին տեղում համարենք՝ որպես Աստծո տված պարգև: Հոգևոր դատողությունը ողջամիտ և անսխալ դատողություն է հասկացությունների և իրերի վերաբերյալ, որոնք համընկնում են ժամանակի, միջոցների, վայրի, հանգամանքների հետ և ծառայում ուսանելի լինելու համար: Այսօրինակ դատողությունը հնարավոր հետևանքների կանխատեսումն է` խուսափելու ապագա վտանգներից: Այն մտքի բազմակողմանի խորաթափանցություն է, որի միջոցով առողջ միտքը կռահում է ապագա իրադարձությունների ընթացքը:
Հոգևոր դատողության մասին Հովսեփ Վատոպեդացին խոսելիս առանձնացնում է մի օրինակ, երբ մի քանի մարդ գործում է միևնույն արարքը: Հոգևոր դատողության լույսի ներքո տվյալ արարքի գնահատականների տարբերությունն ակնհայտ է: Չորս հոգի սահմանված ժամանակից շուտ ուտելիք է ուտում: Առաջինն ուտում է, որովհետև սոված էր, երկրորդը՝ բժշկի խորհուրդն է կատարում և ուտում, երրորդն ուտում է, որովհետև ուտելիքը համեղ է թվում և ցանկության գայթակղությանը չի դիմանում: Իսկ չորրորդին դուր էր գալիս անժուժկալ և քմահաճ կյանք վարելը, դրա համար էլ ուտում է: Մի՞թե կարելի է միևնույն գործողությունը, արարքը կատարած չորս անձանց միևնույն գնահատականը տալ:

Սուրբ հայրերն ասում են, որ հոգևոր դատողությունը տրվում է նրան, ով ձգտում, գործում և աշխատում է այդ ուղղությամբ: Կարդում է Սուրբ գիրքը, սուրբ հայրերի երկերը, ձգտում ապրել հոգևոր կյանքով, հրաժարվել հին, մեղավոր կենցաղից և դառնալ նոր մարդ (Եփես. 4.22-24), ձգտում է կատարել պատվիրանները, ընթանում է հոգևոր խոնարհության և սիրո ճանապարհով, պայքարում է մեղավոր կրքերի դեմ: Արդ, հոգևոր դատողությունը ծնվում է հոգևոր խոնարհությունից, ինքնաքննումից, հեզությունից, սթափությունից, աղոթական կյանքից, հոգևոր կենցաղավարությունից: Այսպիսով, այս դատողությունը յուրահատուկ աստվածային պարգև է, հոգևոր բանականություն, առաքինություն, որը զանազանում է բարին և չարը, ընկալում է Աստծո կամքը, հասկանում է, թե յուրաքանչյուր իրավիճակում ինչպես Աստծո կամքին համապատասխան գործել և կարողանալ զերծ լինել մեղքից Աստծո շնորհի միջոցով: Սուրբ հայրերը նշում են, որ մարդու հոգևոր դատողությունը վերականգնվում է մտքի մաքրագործման շնորհիվ, որը հոգևոր տեսողություն է:

Հովհաննես ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Մեկնաբանություններ